Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.

Amfetamine
(±)-1-fenylpropaan-2-amine
Farmaceutische gegevens
F	4L/kg; lage binding met plasmaproteïnen (20%)
Metabolisatie	Hepatisch
t1/2	10-13 uur
Uitscheiding	Renaal; significant deel ongewijzigd
Gebruik
Geneesmiddelengroep	Amfetamines
Merknamen	Benzedrine
Indicaties	Narcolepsie, ADHD, overgewicht (niet meer actueel)
Voorschrift/recept	Ja
Toediening	Oraal, intraveneus, inhalatie
Risico met betrekking tot
Zwangerschapscat.	C
Databanken
CAS-nummer	300-62-9
ATC-code	N06BA01
PubChem	3007
DrugBank	APRD00480
Chemische gegevens
Formule	C9H13N
Molaire massa	135,2084 g/mol
Portaal    Geneeskunde

Amfetamine (in straattaal ook wel speed, pep, snelle of belly) is een synthetisch psychofarmacon en drug. De dextro-isomeer van amfetamine (dextro-amfetamine) wordt voorgeschreven als therapie voor ADHD en narcolepsie. Het racemisch mengsel van amfetamine kent momenteel geen medicinale toepassingen in Nederland en wordt slechts recreatief gebruikt. Het gebruik is geestelijk verslavend. Amfetamine werkt stimulerend en bevordert aldus slapeloosheid. Daarnaast vermindert het veelal de lust tot eten of drinken. Amfetamine werd vroeger dan ook wel toegepast als vermageringsmiddel.^[1] Ook werd het toegepast als doping in de sport.^[2]

Vaak wordt gedacht dat amfetamine een vast bestanddeel is van xtc-tabletten. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt het tegendeel: maar 2,6% van de tabletten bevat amfetamine.^[3] Recreatief gebruik van amfetamine vindt vooral plaats door het te snuiven of te slikken.

Verwante stoffen die een sterkere werking hebben zijn methamfetamine en het vooral in enkele Aziatische landen populaire yabaa.

Geschiedenis[bewerken]

In 1887 werd amfetamine voor het eerst gesynthetiseerd door de Roemeense chemicus Lazăr Edeleanu. Toen men er in 1927 achter kwam dat amfetamine verlichting geeft bij astma en bronchitis werd het voorgeschreven in de vorm van inhalators. Al snel werd opgemerkt dat de stof ook andere werkingen had.

Methamfetamine beter bekend als crystal meth of Yabaa is een verwante stof met een nog sterkere werking dan amfetamine. Deze is door Akira Ogata in 1919 gesynthetiseerd.

In de jaren 30 werd speed populairder en ten tijde van de Tweede Wereldoorlog werd het zowel aan Duitse als aan geallieerde zijde als ondersteunend middel in gevechtssituaties gebruikt.

In de jaren 40 ervoer men dat de bijwerkingen van amfetamine zeer ernstig konden zijn. Gedurende de Tweede Wereldoorlog werden amfetamine en daaraan verwante stoffen als benzedrine (Bennies) en dexedrine (Dexies) op grote schaal van officiële zijde voorgeschreven aan militairen, zoals piloten, die daardoor langer alert konden blijven. Het middel bleek onder meer hartklachten te veroorzaken die tot het verlies van levens leidden. Amfetamineproducten werden daarom alleen nog op recept verstrekt. Artsen schreven die tot begin jaren 60 vrij gemakkelijk uit. Later kwamen er steeds meer illegale laboratoria waar speed werd geproduceerd. Tijdens de Vietnamoorlog nam het drugsgebruik onder Amerikaanse militairen eind jaren 60 extreme vormen aan. Ongeveer 60% van de militairen gebruikte drugs, vaak amfetamine en aanverwante stoffen.

Werking[bewerken]

Media afspelen

Drugslab test het effect van amfetamine

Amfetamine is een zogenaamd sympathicomimeticum; het bootst de werking van verschillende stoffen in het sympathisch zenuwstelsel na. Belangrijke neurotransmitters in het sympathisch zenuwstelsel zijn noradrenaline en adrenaline. Amfetamine is een agonist van deze stoffen; het zorgt ervoor dat er extra veel vrijkomt en dat het extra lang doorwerkt. Amfetamine (net als Ephedrine) wordt opgenomen door het uptake-1 systeem van het presynaptisch deel en zorgt ervoor dat noradrenaline vrijkomt in de synaptische spleet waar het postsynaptische α- en β-receptoren stimuleert. Amfetamine zorgt dat noradrenaline langer in de synaptische spleet aanwezig blijft, omdat het de opname van noradrenaline in het presynaptisch deel door middel van uptake-1 inhibeert. Amfetamine heeft ook een inhiberende invloed op MAO dat normaal gezien 20% tot 40% noradrenaline in het presynaptisch deel afbreekt na opname uit de synaptische spleet (de overige 60% tot 80% van de heropgenomen noradrenaline uit de synaptische spleet kan weer opgenomen worden door vesikels).

Activering van het sympathisch zenuwstelsel vindt normaal gesproken plaats bij gevaar of spanning. Het lichaam moet klaar zijn om snel te reageren, de stofwisseling krijgt minder prioriteit en de eetlust vermindert.

Verschijnselen[bewerken]

Mensen die amfetamine gebruikt hebben, hebben veel energie; ze praten heel veel en hebben last van onwillekeurige bewegingen van het lichaam. Ze zweten meer en kunnen soms last krijgen van hoofdpijn. Na gebruik op langere termijn kunnen erectieproblemen ontstaan. Ook kunnen het hart, de lever en de nieren problemen ondervinden. Daarnaast is er een verhoogd risico op psychotische stoornissen. Depressie kan optreden na het staken van (langdurig) amfetaminegebruik. Psychosen veroorzaakt door amfetaminegebruik zijn meestal van voorbijgaande aard wanneer het gebruik gestaakt wordt.

Gebruik[bewerken]

Media afspelen

Drugslab: de do's-and-don'ts bij het gebruik van amfetamine

Speed kan als pil of in poedervorm ingenomen worden. Meestal wordt het gesnoven, maar het kan ook geslikt of gespoten worden. Wordt speed geslikt, dan begint de werking na zo'n 20 minuten. Als het echter in een 'bommetje' (een vloeitje dat tot een soort containertje is gevouwen) wordt geslikt dan duurt het wat langer voor het effect gevoeld wordt vanwege de vloei, zo'n 30 minuten tot een uur. Bij het snuiven komt de speed via het neusslijmvlies in het bloed terecht en komt het effect na een paar minuten. Bij het spuiten in een ader werkt de speed vrijwel onmiddellijk. De duur van het effect van speed varieert, de duur van de werking ligt zo tussen de 4 en 8 uur afhankelijk van de hoeveelheid en sterkte van de speed. Speed wordt, in tegenstelling tot wat redelijk vaak wordt beweerd, bijna nooit verwerkt in XTC-pillen. In Nederland wordt maar in ongeveer 2% van de pillen speed gevonden. Speed wordt, vooral in het buitenland en met name in de VS, ook wel gerookt. Het wordt dan in een glazen pijpje gedaan en verwarmd met een aansteker. Het effect is al voelbaar na enige malen inhaleren. Het roken is wel enkel van toepassing bij de stof methamfetamine, die in het illegale circuit de naam 'crystal meth' of kortweg 'meth' krijgt, voornamelijk in de Verenigde Staten. Amfetamine die onder de naam 'speed' wordt verkocht, voornamelijk in Europese landen, kan niet gerookt worden. Methamfetamine is echter krachtiger en kan gerookt worden. Methamfetamine heeft meer de vorm van kristallen en is dus harder, dit in tegenstelling tot speed, dat vaak poederachtig van vorm is. Als de laatstgenoemde nog nat is ('vers'), dan lijkt het een soort pasta en kan dan niet (of moeilijk) worden gesnoven. Zowel de positieve als de negatieve effecten van methamfetamine worden als sterker ervaren.

Gebruik en verslaving in Nederland[bewerken]

In 2016 had ongeveer 4,4 % van de Nederlandse bevolking ooit amfetamine gebruikt, in het jaar 2015 zelf ongeveer 1,4% van de bevolking (160.000-280.000 mensen). Twintigduizend mensen gebruikten het minimaal een maal per week. Amfetamine is een typische partydrug op festivals. Achttienhonderd mensen waren in 2016 in behandeling voor amfetamineverslaving. Tachtig procent hiervan is man. Het aantal dodelijke overdosissen wordt geschat tussen 1 tot 5 per jaar.^[4]

Benzedrine[bewerken]

Benzedrine is de merknaam van het racemaat van amfetamine (dl-amfetamine). Het werd onder deze merknaam door Smith, Kline and French in de Verenigde Staten in 1928 in de vorm van inhalators op de markt gebracht.

Zie de categorie Amfetamine van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.