Stop navigatie

Bronnen

Donor (geneeskunde)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Orgaandonatie)
Ga naar: navigatie, zoeken

Een donor is een persoon die - bij leven of na overlijden - iets van zichzelf, van zijn lichaam, of zijn bezittingen geeft aan een andere persoon of organisatie. Zo kent men bijvoorbeeld orgaandonoren, maar ook mensen die bijvoorbeeld een schenking doen (aan een politieke partij, goed doel of vereniging en dergelijke) worden donor genoemd. De gift zelf heet een donatie. (zie ook donateur)

Inhoud

Donatie van een overleden donor

Algemene procedure

De algemene procedure in Nederland is als volgt:

  1. Donorherkenning: aan de hand van criteria en contra-indicaties komt een patiënt in aanmerking voor donatie
  2. Het donorregister wordt geraadpleegd: door een arts of een daartoe geautoriseerde functionaris
  3. Er vindt een beslissing plaats over donatie. Nabestaanden worden begeleid bij het maken van een keuze door een arts of daartoe aangewezen functionaris. Aanvullende informatie wordt gegeven over de donatieprocedure.
  4. Bekeken wordt of de patiënt geschikt is voor donatie (Donorevaluatie). Daarnaast worden maatregelen getroffen om te zorgen dat de kwaliteit van de organen optimaal blijft (Donorbehandeling).
  5. De Donoroperatie: de plaats waar een orgaandonatie plaats vindt is afhankelijk van het type donatie: op de operatiekamer of in het mortuarium (sectiekamer).
  6. Nazorg van de nabestaanden

Weefseldonatie

Diverse lichaamsweefsels kunnen na het overlijden gedoneerd worden aan een medemens:

  • Huiddonatie - Donorhuid kan bij mensen met ernstige brandwonden voor een tijdelijke bescherming van brandwond dienen, waardoor minder vaak infecties ontstaan en de genezingskans groter is. Huid wordt gedoneerd door overleden donoren.
  • Hoornvliesdonatie - Het hoornvlies is het doorzichtige vlies aan de voorkant van het oog, waar we doorheen kijken. Bij sommige oogziekten kan dit hoornvlies ernstig aangetast raken, waardoor slechtziendheid of blindheid kan ontstaan. Deze patiënten kunnen vaak door een transplantatie van het hoornvlies geholpen worden. Het hoornvlies wordt gedoneerd door overleden donoren.

In principe is iedere overledene jonger dan 81 jaar geschikt als donor. Er bestaan echter een aantal contra-indicaties. Iemand kan bijvoorbeeld langer dan 24 uur dood zijn, lijden aan een infectieziekte of op het moment van overlijden chemotherapie krijgen.

Orgaandonatie

Minder vaak voorkomend, en problematischer, is het doneren van organen: orgaandonatie. Bij orgaandonatie gaat het om de volgende organen: hart, longen, lever, dunne darm, pancreas en nieren. Niet alleen kan een mens de meeste organen zelf niet missen, een orgaantransplantatie slaagt ook alleen als niet alleen de bloedgroep, maar ook de weefseltypering voldoende overeenkomt, zodat het immuunsysteem niet geactiveerd wordt. Als dat wel het geval is kan er een afstotingsreactie optreden.

De weefseltypering, oftewel het HLA-type, moet zoveel mogelijk overeen komen tussen donor en ontvanger van het orgaan. Bij postume donororganen is het daarom belangrijk dat het orgaan naar de ontvanger gaat, die het meest geschikt is. Dit is dan ook niet altijd de persoon die boven aan de wachtlijst staat.

Voor orgaandonatie moet de donor voldoen aan bepaalde criteria. Zo moet de leeftijd geschikt zijn. Bij de pancreas geldt bijvoorbeeld de maximale leeftijd van 75 jaar, voor de longen is dit 5 tot ongeveer 60 jaar. Daarnaast bestaan er algemene en orgaanspecifieke contra-indicaties, zoals een onbekende doodsoorzaak, actieve infectieziekten en diabetes mellitus type I bij de pancreas. Ook bij een overledene met een onbekende identiteit wordt geen donatie gedaan.

Er bestaan twee soorten orgaandonatie: heartbeating donatie en non-heartbeating donatie. Heartbeating donatie wil zeggen dat een donor hersendood is met een intacte circulatie (de donor wordt dus beademd op een intensive care). De circulatie wordt pas stop gezet na de donatieprocedure. Omdat de functie van de organen bij heartbeating donoren intact is heeft deze vorm van orgaandonatie de voorkeur boven non-heartbeating donatie.

Bij een Non-Heartbeating donor is de donor overleden. Er is geen circulatie. Donatie van hart en dunne darm is dan niet meer mogelijk. Er bestaan 4 categorieën non-heartbeating donoren:

  • overleden bij aankomst in het ziekenhuis: in Nederland wordt bij deze categorie patiënten geen donatie verricht;
  • acuut overleden, eventueel na reanimatiepoging: alleen donatie van de nieren;
  • spoedig te verwachten overlijden, bijvoorbeeld bij patiënten met een ernstig neurologisch beeld: donatie van meerdere organen mogelijk;
  • Hartstilstand bij heartbeating donoren.

Na het stoppen van de circulatie is de tijd waarin organen geschikt zijn voor donatie beperkt. Onder de juiste omstandigheden kunnen de nieren bijvoorbeeld maximaal 2 uur zonder circulatie. Bij de overige organen is deze periode 1 uur.

Donaties van een levende donor

Nieren

Bij de helft van de niertransplantaties is de donor van de nier een levend familielid van de ontvanger. De nier is één van de weinige organen, waarvan een mens er één kan afstaan, zonder daarmee zichzelf te kort te doen (mits beide nieren goed werken, natuurlijk). Daarnaast zijn naaste familieleden vaak geschikt als nierdonor, omdat de weefseltypering vaak lijkt op die van de ontvanger van de nier, en er dus verminderde kans is op een afstotingsreactie. Bovendien heeft een dergelijk familielid vaak het ongemak en het risico van de operatie voor de patiënt over. Tenslotte zijn de slagingspercentages bij transplantaties van nieren van een levende donor hoger dan de slagingspercentages van een overleden donor. Het feit dat bij de helft van alle niertransplantaties een levende donor zijn nier doneert, weerspiegelt ook het feit, dat de wachtlijsten voor een niertransplantatie erg lang zijn.

Bloeddonatie

1rightarrow.png Zie Bloeddonatie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Een bloeddonor geeft bloed

De meest bekende en toegepaste vorm van donatie is de donatie van bloed door middel van bloedtransfusie. De landelijke bloedvoorziening voor patiënten is in Nederland geregeld via Sanquin, en in België via het Rode Kruis. Op de bloedbank wordt bloed gedoneerd door bloeddonoren. Na testen en bewerken van het bloed, wordt het bloed gebruikt in ziekenhuizen, bijvoorbeeld bij bloedverlies door ernstige verwondingen of bij operaties. Bij een bloedtransfusie moet rekening gehouden worden met de bloedgroepen van de donor en de ontvanger. Donatie van bloed direct van een donor naar een patiënt komt in het Westen eigenlijk alleen een enkele keer voor bij operaties in het veld.

Weefseldonatie

Diverse lichaamsweefsels kunnen bij leven gedoneerd worden aan een medemens:

  • Stamcel- of beenmergdonatie - Patiënten kunnen, vooral bij ernstige bloedziekten of afweerstoornissen, genezen dankzij een beenmergtransplantatie. Levende donoren, die gezond zijn en waarvan de bloedgroep en weefseltypering zoveel mogelijk overeenkomt met dat van de ontvanger, kunnen via een stamceldonatie of een beenmergdonatie een klein deel van hun bloedstamcellen aan een dergelijke patiënt geven.
  • Botdonatie - Bij heupvervangende operaties wordt de heupkop van de patiënt weggenomen. Deze bevat vaak nog veel bot, dat door de heuppatiënt gedoneerd kan worden. Dit bot wordt bewerkt tot kleinere stukken en kan dan bijvoorbeeld worden gebruikt bij patiënten met zeer ernstige breuken.

Melkdonatie

Voor baby's die van hun eigen moeder niet of niet voldoende moedermelk kunnen krijgen, bestaat de mogelijkheid om donormelk te krijgen. In de meeste landen wordt de donormelk gedistribueerd via moedermelkbanken. In Nederland bestaat deze voorziening niet en wordt de donatie van moedermelk gecoördineerd via het Moedermelk Netwerk.

Spermadonatie

Spermabanken werven vruchtbare mannen voor het donorschap. Met het gedoneerde zaad kunnen stellen geholpen worden waarvan de man onvruchtbaar is. In veel kleinere mate maken lesbische koppels of BAM-moeders gebruik van deze voorziening. Sommige banken weigeren lesbische koppels of BAM-moeders, voornamelijk omdat er geen medische noodzaak is in vergelijking bij heteroseksuele koppels. Verder zoekt de bank een donor die zoveel mogelijk overeenkomsten heeft met de onvruchtbare vader. Het sperma van de donoren dienen aan veel eisen te voldoen, zo moet het zaad na invriezen en ontdooien weer levensvatbaar zijn en voldoende beweeglijkheid hebben. Doneren is geen zware taak, er dienen alleen voor de donatie 3 dagen van onthouding in acht te worden genomen. Verder moet een donor afreizen naar de bank enkele keren per maand. Een donor krijgt nergens in Nederland of België betaald voor zijn donaties, alleen een ruime reiskostenvergoeding.

Spermadonatie is ook mogelijk via internet. Omdat sinds 2004 de wet op anoniem doneren van sperma is afgeschaft zijn er enorme wachtlijsten ontstaan bij spermabanken waardoor spermaontvangers jaren moeten wachten. Als alternatief zoekt men naar een spermadonor op internet. Via diverse sites bieden mannen hun sperma aan. Ook plaatsen vrouwen of stellen advertenties waarin ze op zoek zijn naar een donor. Via dergelijke advertenties komen donoren en ontvangers met elkaar in contact. Wanneer een vrouw een spermadonor via internet heeft gevonden, wordt meestal voor zelfinseminatie gekozen als inseminatietechniek. Bij zelfinseminatie is het noodzakelijk dat er een donorovereenkomst wordt getekend. Soms kan een donor ook bij een spermabank doneren voor een specifieke vrouw/specifiek stel.

Materiële donatie

1rightarrow.png Voor het hoofdartikel hierover zie Goed doel

Mensen die een schenking doen aan een ander doneren geld of goederen. Dit kan zijn in het kader van een actie, een persoonlijke wens of een vraag om een donatie. Zo ontvangen vele organisaties donaties in geldvorm, om hun werk te kunnen bekostigen.

Situatie in Nederland

In Nederland zijn de volgende wetten van belang:

  • In Nederland geldt sinds 1997 de Wet inzake bloedvoorziening, waarin geregeld wordt hoe de bloedvoorziening binnen Nederland georganiseerd moet zijn.
  • De Wet op de orgaandonatie regelt sinds 1998 de orgaandonatie voor transplantatiedoeleinden.
  • De Wet veiligheid en kwaliteit lichaamsmateriaal is een wet uit 2003 stelt eisen die de kwaliteit en veiligheid waarborgen van lichaamsmaterialen (cellen, weefsels en organen) dat bedoeld is voor gebruik bij geneeskundige behandelingen.
  • De Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting trad 1 januari 2004 in werking. De wet geeft regels voor het bewaren en verstrekken van gegevens van donoren die geslachtscellen afstaan ten behoeve van kunstmatige bevruchting.

Medische, fysieke en sociale kenmerken van de donor zijn vanaf 1 januari 2004 voor de verwekte kinderen beschikbaar. Op vanaf 1 juni 2004 geldt de wet ook voor de persoonlijke gegevens van de donor. Kinderen die met sperma zijn verwekt dat na 1 juni 2004 is gedoneerd, kunnen als ze 16 jaar zijn de persoonsgegevens van de donor opvragen. Zij krijgen de gegevens, tenzij er zwaarwegende bezwaren van de donor zijn om dat niet te doen.

Situatie in België

België kent sinds 13 juni 1986 de Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen Volgens deze wet geldt een geen-bezwaar-systeem (opting-out regel of presumed consent)

Externe links

Nederland:

België

Internationaal

Ontvangen van "http://nl.wikipedia.org/wiki/Donor_(geneeskunde)"

Licentie: eigendomslicentie